Arkivoj de etikedoj: tradukado

Kaj sonigi sur ĉiuj instrumentoj

Kiam mi estis leginta la tradukon, la “Liebeslied”-tradukon, kiun timwi verkis por Bodo Wartke, mi pensis, ke tiu temo estus finita por mi. Sed post la festo de Sebastian, kie mi denove aŭskultis ĝin, la afero ŝanĝiĝis.

Surfante en la reto mi eltrovis, ke Bodo Wartke multe pli serioze kaj detale dediĉas sin al tiu kanto. Intertempe ekzistas amkanto-farilo, per kiu oni povas mem kombini la diverslingvajn strofojn kaj tiel krei sian personan version en la lingvoj, kiujn oni plej ŝatas. La ilo uzas la t.n. “Flash”-teknikon, kiun mi kutime tre malestimas kaj evitas. Ĉifoje tamen temas pri unu el la malmultaj vere utilaj uzmanieroj.

Kadre de la “Liebeslied”-farilo, Bodo Wartke ankaŭ donas detalajn konsilojn pri la tradukado al nova lingvo. Li listigas la jam ekzistantajn tradukojn, mencias la rimskemon kaj la nepran enhavon de la traduko. Krome li saĝe aldonas, ke oni ĉiam devas iomete devii de tute strikta strukturo kaj ĉefe atenti, ke la rezulto ravas denaskulojn. Li ankaŭ rekomendas, enmeti lingvo- kaj landospecifajn fajnaĵojn en la tradukon, se tio eblas.

Male al aliaj artistoj kaj male al miaj antaŭtimoj, li scias, kiom gravas bona prononco ĉe papaga kantado. Li rekte invitas homojn alparoli lin post koncerto kaj tiam fari provsurbendigon, kiu servu kiel modelo por posta bona surbendigo de li.

Sole ĝenas min ke tiuj tre legindaj tekstoj nur aperas kadre de la “Flash”-ilo. Estas ja tute bone, ke persono, kiu elŝutas la SWF-dosieron kun la diversaj strofoj, aŭtomate kunprenas tiujn klarigojn. Sed ili meritus esti skribitaj ankaŭ kiel ordinara teksto. Nur tiel eblas facile trovi ilin per serĉilo kiel Google kaj kopii aŭ elŝuti ilin.

Ĉiel ajn dum ĉirkaŭ semajno kolektiĝis diversaj tradukideoj en mia kapo. Preskaŭ konstante ĉiun tagon mi plupolurigis mian tradukon. Je la fino, mia patro korektlegis ĝin, aldonante etajn ŝanĝoproponojn. Li forte preferas mian tradukon kompare al tiu de timwi. La 12an de marto, mi sendis mian tradukon al Bodo Wartke kun kelkaj klarigoj – i.a., kial entute indis verki duan tradukon. Mi scivolemas, ĉu li iaforme reagos kaj/aŭ uzos mian version.

Mi volas kanti tion en ?iuj lingvoj por vi

Tre ĝojigas min, kiam mi ne devas fari ĉion mem. La 18an de novembro, Till aŭskultigis al mi diversajn kantojn de Bodo Wartke, humura kantaŭtoro simila al Funny van Dannen, sed ludanta pianon anstataŭ gitaron. El la repertuaro, la kanto plej interesa por esperantistoj sendube estas “Liebeslied” (amkanto). Bodo Wartke kantas nur unu mallongan strofon, sed tiun en tre multaj lingvoj. La germanlingva refreno tre pensigas je la ideo ofte renkontebla en Esperantujo, nome ke por sia amata persono oni lernas novan lingvon kaj translokiĝas al alia lando. Entute la kanto tamen estas parodio… kaj tial des pli bezonata en Esperantujo! Tiaj humuraj, memironiaj kantoj ankoraŭ tro raras en Esperanto.

Jam ekzistas du versioj de “Liebeslied”, ĉar la dua albumo de Bodo Wartke troviĝas pli longa, nova surbendigo, kiu enhavas pli multajn strofojn (kaj sekve lingvojn). Till kompreneble proponis, ke mi verku esperantlingvan strofon. Mi principe jesis, sed bezonus por bona traduko unue surbendigon de la kantoj (kiujn mi ne havis) kaj la originan tekston kaj laŭeble ĉiujn tradukojn, kiujn mi komprenas. Tial mi nur notis la ideon, sed ne aktive plusekvis la projekton.

Dum la IS mi de timwi, ke li jam verkis tradukon! Mi kontrollegis kaj -kantis ĝin kaj taksis ĝin taŭga. timwi rakontis, ke li jam alskribis Bodo Wartke pro tio, sed ke tiu ne respondis.

Tial komence de januaro mi surfis al la TTT-ejo de Bodo Wartke por mem provi kontakti lin. Je mia granda ĝojo, Bodo Wartke indikas ĉe la kontaktadreso jam ĉiujn tradukojn, kiujn li ricevis, kun la aldona rimarko, ke tiel espereble homoj ne superflue verkas en lingvo, por kiu jam ekzistas versio. Tian praktikan pensadon oni bedaŭrinde malofte renkontas ĉe artistoj.

Nun indas ankoraŭ fari du aferojn:
– certiĝi, ke temas pri la traduko de timwi (ja povas esti, ke ankaŭ alia persono verkis tradukon!)
– atentigi Bodo Wartke pri la ĝusta prononco de la Esperanto-versio. (Papagaj artistoj kutimas fuŝi la prononcon kaj jam ekzistas tro multaj eldonitaj kantoj kun lingve erara kantado.)
Krome eble lin interesos scii, ke la kanto havas tiom rektan rilaton al Esperantujo…

Venu, amikoj de l’ art’

Unu afero iom nervozigis min antaŭ la Internacia Seminario: Ĉu sukcesos mia prelego pri la tradukado de kantotekstoj al Esperanto? Estis pluraj kialoj, pro kiuj mi ne certis:
Unue, ĉar estis sufiĉe speciala temo kaj do programero, kiu ne interesas multajn homojn.
Due, ĉar priskribo de la prelego ne aperis en la broŝuro kaj eble ankaŭ ne en la superrigardo.
Trie, ĉar mi volis uzi diversajn helpilojn kaj ju pli da teknikaĵoj necesas, des pli verŝajne estas ke unu el ili ne funkcias kaj ke pro tio oni devas spontanee trovi solvon.
Kvare, ĉar mi estis fiksinta ĉiujn ideojn skribe en decembro, sed ne plu estis metinta ilin al ĝusta ordo.

Surloke mi konstatis, ke la prelego ja aperas en la programskemo, sed okazus je sufiĉe malfavora tempo, nome paralele al la naĝposttagmezo, la forumo de la Germana Esperanto-Junularo kaj pliaj partoprenindaj programeroj. Pri la dato kaj la tempo ĝenerale ne eblis plendi: La 29a posttagmeze estis tute laŭ miaj preferoj, ĉar je tiu tempo mi certe estas veka kaj je la tria IS-tago mi ankaŭ ankoraŭ havas sufiĉe fortan voĉon por paroli dum unu horo kaj duona.

Rigardante al la programtabulo, mi rimarkis ke dum la 28a posttagmeze ankoraŭ estis libera loko en la programo. Tial mi petis Torben Prokscha, kiu prizorgis la programkunordigadon, fruigi la prelegon je unu tago. Torben havis sufiĉe da streĉo jam pro la tasko ĝenerale kaj aldone pro tio, ke la programtabulo ĉifoje estis la nura fidinda fonto por informoj pri la programo, sed li sen grumbli kontentigis mian deziron kaj plie pendigis afiŝon, kiun mi estis verkinta por privarbi la prelegon.

Nun pli ol antaŭe urĝis mia tasko, finverki la prelegon. Restis kelkaj horoj de la nokto kaj eble eta paŭzo inter la tagmanĝo kaj la 14a. Ĉar kutime oni subtaksas la tempon necesan por finpretigi kaj ordigi aferojn, mi preferis fari tion tuj, dum la nokto. Iĝis dura tasko, kiu daŭris plurajn horojn. Mi estis la lasta gasto de la trinkejo kaj poste ĝis kvaronan post la 5a matene ankoraŭ skribis. Sed almenaŭ mi povis enlitiĝi kun la scio, ke ĉio pretas, kaj tion mi alcelis por pli trankvile dormi.

Lastminute Torben ankoraŭ ŝanĝis la lokon de la prelego, ĉar nur tiel eblis adekvate uzi la teknikaĵojn, nome la projektigilon, la papertabulon kaj la KD-aŭskultigilon. Sekve mi prelegis ne en la diskoteko, sed en seminaria ĉambro. Tute kontraŭ miaj atendoj, kiuj estis sufiĉe pesimismaj (Kiom da homoj ne maltrafas programeron, se tiu okazas subite unu tagon antaŭe kaj ankaŭ je alia loko?), inter 20 kaj 30 personoj venis. Ankaŭ la teknikaĵojn mi sukcesis aranĝi bone kaj funkciigi rapide.

Alia tikla punkto estis miaj ekzemploj por malbonaj tradukoj resp. malfacile tradukeblaj kantoj. Mi timis, ke homoj miskomprenus mian pruvon, ke komencantoj evidente ne kapablas traduki kantotekstojn, kiel primokadon kaj arogantecon, kaj ke ne plaĉus al ili mia uzo de nacilingvaj tekstoj. Sed jam la unua ekzemplo bone funkciis kiel enkonduko – la homoj mem rimarkis, kio malbonis pri la traduko. Tio ankaŭ paroligis ilin, kio forigis plian timon mian, nome ke mi iĝus kvazaŭ fanatika predikanto, kiu ne kaptus la intereson de siaj aŭskultantoj. Tute male, venis tre atentaj komentoj kaj demandoj de la publiko.

Mia ideo, uzi netradukitajn tekstojn por atentigi pri la malfacilaĵoj de tradukado, montriĝis ĝusta decido. Se oni nur montras la akiritan celon kaj ne la ŝtonplenan vojon, oni ne povas konstati la malfacilecon…

Resume mi ege ĝojis pri la rezulto de la prelego. La homoj estis distritaj kaj mi estis farinta altnivelan kontribuon.

La prelego krome havis tute neatinditajn sekvojn: Tuj poste alparolis min timwi kaj petis min korektlegi tradukon de li. Temis pri la kanto “The circle of Life” el la filmo “Reĝo de leonoj“. Kvankam mi ne povis doni finfinan prijuĝon, ĉar mi ne tre bone konis la kanton, ni tamen venis al uzebla versio. Decida helpo estis, ke timwi piane akompanis Alica, kiu kantis la tradukon kaj diversajn alternativajn vortumojn.

La 31an de decembro dum la kafopaŭzo alparolis min Sebastian, mia muzika kolego, kune kun Finjo el Nederlando. Ili volis prepari la kanton “Come, ye sons of art” de Henry Purcell por la novjara koncerto kaj Finjo intencis prezenti ĝin en la angla originalo kaj en Esperanto, por kio ankoraŭ necesus traduko.

Mi unue pridubis, ke sufiĉus la tempo – traduko povas esti tre malfacila, ja foje eĉ neebla tasko! Sed jam dum la komuna kafumado ni preparis unuan krudan tradukon, kiun eblis kanti. Jam tiam, kaj des pli poste, Finjo ekhavis mem tre bonajn ideojn por diversaj linioj kaj vortoj, tiel ke je la fino ŝi preskaŭ tradukis la kanton tute sole, se oni ignoras mian komencan helpon. Tio tre plaĉis al mi, ĉar ŝi regis la lingvon sufiĉe kaj mem realigis tion, kion ŝi volis fari. Krome ŝi havas belegan voĉon kaj pretis plurfoje provkanti la diversajn tradukoversiojn.

Ambaŭ okazaĵojn mi spertis kiel fruktodonan kunlaboron kun kapablaj homoj. Evidente mia aktiveco nek estas vana, nek miaj kvalitopostuloj tro altaj.

Ho, tiom perfekta tag’

La 18an de novembro 2005 mi komplete skribe fiksis. Mi faris tion en la germana kaj ne publikigos la rezulton ĉie tie, ĉar mi menciis detalojn kaj opiniojn, kiujn mi ne metus en mian retan taglibron.

Kial do mi entute faris tion? Mi partoprenis en historscienca projekto. La ideo konsistis en tio, liveri impreson pri la ĉiutaga vivo de la homoj en la jaro 2005 al postaj generacioj. El pasintaj epokoj oni apenaŭ scias, kiel aspektas la vivo de normalaj homoj. Tial oni nun volis konservi tiun scion almenaŭ pri tiu ĉi tempo.

Homoj el la regiono Vestfalio/Lippe estis alvokitaj, skribi pri tio, kion ili faris kaj kio al ili okazis dum la dato 2005-11-18. Oni rajtis aldoni siajn pensojn, zorgojn kaj esperojn – ankaŭ la pensmaniero de tiu ĉi tempo ja interesos postajn historiistojn. Do jen pri kio temas www.mein18november.de.

Mi estis preparita priskribi tute ordinaran, ja enuigan tagon, sed tiam ĉio ŝanĝiĝis. Unu tagon antaŭe mi eksciis, ke mi havos laborpetan paroladon ĉe firmao. Tie mi nun laboras! Posttagmeze mi vojaĝis al Krefeld, por revidi miajn du plej bonajn amikojn. Tiu tago estis plena je ekscitigaj, kuraĝigaj kaj kormovaj momentoj. Mi finpreparis kaj forsendis mian raporton la 8an de decembro. Jam nun mi scivolemos, kia estos la rezultoj – oni publikigos la unuajn post unu jaro. Laŭ gazeta artikolo, pli ol 3.500 elsendoj atingis la iniciatintojn de la projekto.

Unu aferon pri tiu tago mi tamen volas mencii ĉi tie, ĉar ja temas pri muzika taglibro: Biciklante tra Münster, subite venis al mia kapo tradukoj por du kantotekstoj de “Die Ärzte” kaj Farin Urlaub, kiu estas la gitaristo kaj kantisto de tiu grupo. En la trajno al Krefeld, mi komencis skribi tiujn liniojn sur papero, kaj tiam pliaj aperis. Je la fino mi almenaŭ havis unu duone tradukitan kanton. Kompreneble tio ne signifas, ke mi baldaŭ – aŭ eĉ iam entute – finos ĝin. Sed tiu sperto, ke al mia menso denove venas tiuj ideoj, simple estas brilega sento. Post la pasinta traduko, mi pensis, ke tio estos la fino, almenaŭ por longa tempo. Kaj nun el la nenio tia inspiro trovas min! La vivo denove ricevos iom de la fascineco, kiun ĝi perdis por mi antaŭ multaj jaroj.

Ni i?as belaj, belaj tra la nokto

Fine de novembro mi finfine enretigis la 18an kanton de La Kuracistoj, kiun mi estis fintradukinta jam dum la KEF. Mankis ankoraŭ la korektlegado de Krücke kaj la postaj decidoj, kion ŝanĝi kiel. Je la fino, mi decidis transpreni preskaŭ ĉiujn la sugestojn de Krücke, kiuj celis al iom pli kuraĝa traduko, kiu pli devias de la origina vortumado, sed pli bone respektas la akcentadon. Nur ĉe unu linio mi restis ĉe la unue elektitaj vortoj – mi memoris, ke mi preferis ilin, ĉar ili estas pli agrable kanteblaj. Nun do legeblas la teksto de “Misteroland’” en la reto.